ตัวชี้วัดชั้นปี (ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 ชั้น ม. 2 ) ตรวจสอบและอธิบายลักษณะทางกายภาพของแร่และการนำไปใช้ประโยชน์

จุดประสงค์การเรียนรู้
     1. ตรวจสอบและบอกความหมายของแร่ประกอบหินได้
     2. เข้าใจและอธิบายการเกิดถ้ำในภูเขาหินปูนและการเกิดหินงอกหินย้อยได้
     3. ทดลองและบอกลักษณะของผลึกแร่ประกอบหินปูนได้
     4. สืบค้นข้อมูลและบอกประโยชน์ของแร่แคลไซต์ได้

การเดินทางไปถ้ำแก้วโกมล ใช้การเดินทางโดยรถยนต์ เริ่มต้นจากจังหวัดเชียงใหม่ไปตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 108 สายเชียงใหม่ - ฮอด - แม่สะเรียง ซึ่งเป็นถนน ลาดยางขนาด 2 เลน ผ่านอำเภอหางดง อำเภอดอยหล่อ อำเภอจอมทอง อำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่เข้าสู่อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน และอำเภอแม่ลาน้อย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ตามลำดับ เป็นเส้นทางที่คดเคี้ยวไปตามไหล่เขาและสันเขา ระยะทางรวมประมาณ 230กิโลเมตร เมื่อถึงถนนที่ติดกับโรงพยาบาลอำเภอแม่ลาน้อย จังหวัดแม่ฮ่องสอน เลี้ยวขวาเข้าทางไปบ้านห้วยมะไฟ อำเภอแม่ลาน้อย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ตามถนนคอนกรีตกว้าง 4 เมตร ประมาณ 4 กิโลเมตร ก็จะถึงที่ทำการของวนอุทยานแก้วโกมล จะต้องมีการเปลี่ยนรถที่จุดนี้เพื่อขึ้นรถสองแถวที่ขับโดยคนท้องถิ่นที่ชำนาญเส้นทางบนภูเขา เดินทางต่อไปตามทางถนนซึ่งลัดเลาะตามไหล่เขาที่มีสภาพสูงชันอีกประมาณ 500 เมตร จะถึงปากถ้ำแก้วโกมล

วิดีทัศน์ เรื่อง การเดินทางไปถ้ำแก้วโกมล

การค้นพบถ้ำแก้วโกมล เกิดด้วยความบังเอิญ โดยนายช่างสนั่น บุญทองใหม่  วิศวกรเหมืองแร่ ประจำสำนักงานทรัพยากรธรณี จังหวัดแม่ฮ่องสอน ดำเนินการตรวจสอบประทานบัตรเหมืองแร่ฟลูออไรต์ในเขตประทานบัตร ของห้างหุ้นส่วนจำกัด พี.วี.ซัพพลายส์ (ไทยแลนด์) เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน 2536ทำให้พบว่าจากการขุดอุโมงค์เพื่อค้นหาแร่ฟลูออไรต์ กลับพบถ้ำที่เต็มไปด้วยผลึกแคลไซต์ที่มีความบริสุทธิ์อยู่ภายใน โดยไม่พบแร่ฟลูออไรต์ ที่ตั้งใจค้นหา การขุดอุโมงค์เพื่อทำเหมืองจึงหยุดลง

ห้องแรกมีชื่อพระราชทานว่า "พระทัยธาร" มีที่มาจากการที่น้ำในถ้ำ ละลายกับหินปูนทำให้ เกิดภาพน้ำไหลเหมือนเป็นธารน้ำตก ห้องพระทัยธารซึ่งเป็นห้องแรกนี้ เป็นห้องที่ได้รับความเสียหายจากการระเบิดอุโมงค์มากที่สุด สังเกตได้จากเศษหินที่กระจัดกระจายอยู่ภายใน มีโพรงที่จากการทำเหมืองตามสายแร่ฟลูออไรต์ หินงอก หินย้อยต่างๆได้รับความเสียหายจากการสำรวจไปมาก จึงไม่งดงามมากนัก มีเพียงร่องรอยลวดลายสายน้ำตกอันเป็นที่มาของชื่อห้องเท่านั้น

วิดีทัศน์ เรื่อง ห้องพระทัยธาร

ถัดมาเป็นห้องที่ 2 มีชื่อพระราชทานว่า "วิมานเมฆ"  ตั้งตามลักษณะของแร่ที่อยู่ตามเพดาน ซึ่งดูคล้ายปุยเมฆ ห้องนี้มีลักษณะเป็นช่องยาว บางช่วงเป็นรูแคบ ๆ ซึ่งเป็นลักษณะของโพรงน้ำไหลในอดีต ทำให้มีความลำบากในการเดินสำรวจ มีหินงอก หินย้อย และบางจุดมีผลึกแร่แคลไซต์เกาะอยู่  ผลึกบางส่วนได้แตกหักเสียหายและมีรอยเปื้อนจากการถูกจับต้องระหว่างการเข้าสำรวจ

วิดีทัศน์ เรื่อง ห้องวิมานเมฆ

ลึกเข้าไปเป็นห้องที่ 3 ชื่อพระราชทานว่า"เฉกหิมพานต์"  เกิดจากจินตนาการขององค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถ ที่ทรงทอดพระเนตรแล้วเหมือนอยู่ในป่าหิมพานต์ตามวรรณคดีไทย ห้องนี้เป็นห้องขนาดใหญ่มีผลึกแร่แคลไซต์ สีขาวขุ่นถึงสีน้ำตาล

วิดีทัศน์ เรื่อง ห้องเฉกหิมพานต์

ถัดเข้าไปเป็นห้องที่ 4 ที่มีชื่อพระราชทานอันเพราะพริ้งว่า "ม่านผาแก้ว" ภายในห้องนี้เราจะเห็นความงดงามที่เต็มไปด้วยผลึกแร่แคลไซต์ สีขาวใสเหมือนแก้วเกาะอยู่ราวกับม่านเต็มถ้ำ มีทั้งลักษณะที่คล้ายปะการัง คล้ายเข็ม และเกล็ดน้ำแข็ง ผลึกทั้งสามแบบมีความเปราะบางที่สุด ได้รับผลกระทบจากอากาศภายนอกจนลดน้อยลงไปมาก ส่วนผลึกรูปปะการังเป็นผลึกขนาดเล็กละเอียด จับตัวต่อเนื่องเป็นผืนจนเต็มผนังอย่างสวยงาม พบตอนในสุดของห้อง

วิดีทัศน์ เรื่อง ห้องม่านผาแก้ว

ชั้นในสุดคือห้องที่ 5 มีชื่อพระราชทานว่า "เพริศแพร้วมณีบุบผา" ซึ่งโดดเด่นไปด้วยผลึกแร่แคลไซต์ที่มีความละเอียดเป็นรูปเข็มคล้ายเกล็ดน้ำแข็ง เปราะบาง แตกหักง่าย จัดเป็นผลึกที่ สวยงามและเด่นที่สุดของถ้ำ  ห้องนี้เป็นห้องสุดท้ายโดยพบอยู่ด้านในสุด เป็นห้องที่สวยงามที่สุดของถ้ำ เนื่องจากมีผลึกแร่แคลไซต์ที่มีความสมบูรณ์เป็นจำนวนมากและมีรูปแบบหลากหลาย โดยเฉพาะผลึกแร่แคลไซต์รูปเข็มและคล้ายปะการัง ห้องนี้นอกจากอยู่ลึกที่สุด สวยงามที่สุดแล้ว อากาศยังน้อยด้วย ไม่ถ่ายเทตามจุดต่างๆของถ้ำ มี การติดตั้งไฟสปอตไลท์ส่องตามจุดต่าง ๆ แต่จะเปิดเฉพาะเมื่อมีนักท่องเที่ยวเข้ามาเที่ยวชมเท่านั้น เพื่อไม่ให้ความร้อนจากหลอดไฟส่งผลกระทบต่อผลึกแคลไซต์ที่สร้างความงามให้แก่ถ้ำ 

วิดีทัศน์ เรื่อง ห้องเพริศแพร้วมณีบุบผา

ถ้ำ (cave) กับโพรง (cavity) นั้นมีความหมายแตกต่างกัน พจนานุกรมศัพท์ธรณีวิทยา ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ปี พ.ศ. 2544 ให้ความหมายไว้ดังนี้

     ถ้ำ หมายถึง ช่องที่เป็นโพรงลึกเข้าไปในพื้นดินหรือภูเขา มีขนาดใหญ่พอที่มนุษย์สามารถเข้าไปได้ เกิดขึ้นตามธรรมชาติ โดยทั่วไป ถ้ำเกิดในหินปูนที่มีน้ำใต้ดินไหลผ่านกัดเซาะ พบมีอยู่ตามภูเขาหินปูนหรือเกิดตามภูเขาชายฝั่งทะเล หรือโพรงที่เกิดจากการกระทำของมนุษย์

     โพรง หมายถึง ช่องว่าง หรือโพรงที่เกิดตามธรรมชาติใต้ผิวดิน มีขนาดเล็กหรือใหญ่ก็ได้ หรือเกิดจากฟองอากาศในเนื้อหิน โดยเฉพาะหินภูเขาไฟ

     ภูเขาหินปูนซึ่งเป็นหินที่มีความแข็งไม่มาก และละลายในกรดอ่อน ๆ ได้ เมื่อฝนตก น้ำฝน (H₂O)จะรวมกับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในอากาศ (CO₂) เกิดเป็นกรดคาร์บอนิก (H₂ CO₃)  ดังสมการ

อุปกรณ์
     1. หินปูน 1 ก้อน
     2. หินแกรนิต 1 ก้อน
     3. ตัวอย่างหินอื่นๆ ที่หาได้ในท้องถิ่น 2 – 3 ก้อน
     4. กรดเกลือเจือจาง 1 โมล/ลิตร 20 cm³
     5. หลอดหยด 1 อัน

วิธีทำกิจกรรม
     1. สังเกตลักษณะของตัวอย่างหินแต่ละชนิด บันทึกผล
     2. หยดกรดเกลือเจือจางลงบนหินปูนและหินแกรนิต สังเกตและบันทึกผล
     3. หยดกรดเกลือเจือจางลงบนตัวอย่างหินที่หาได้ในท้องถิ่น สังเกตและบันทึกผล

คำถามท้ายกิจกรรม
     1. เมื่อหยดกรดเกลือเจือจางลงบนหินปูน เกิดปฏิกิริยาเคมีหรือไม่ ทราบได้อย่างไร
     2. ปฏิกิริยาเคมีระหว่างกรดเกลือกับหินปูน แตกต่างจากปฏิกิริยาเคมีระหว่างกรดเกลือกับหิน แกรนิตหรือไม่ อย่างไร
     3. หินอื่น ๆ ในท้องถิ่น เกิดปฏิกิริยาเคมีกับกรดเกลือหรือไม่ ทราบได้อย่างไร
     4. สรุปผลการทดลองได้ว่าอย่างไร